Trekken we dit nog wel? De stapeling van crises veroorzaakt onzekerheid in de samenleving en ondergraaft het basisgevoel van vertrouwen. Eén op de vijf mensen in Nederland heeft te maken met harde bestaanszekerheidsvragen. Maar ook mensen zonder acute problemen maken zich zorgen.
We leven – om met Jan Rotmans te spreken – in een verandering van tijdperk. De overheid moet fundamentele keuzes maken voor energie en klimaat die iedereen financieel raken. Alles wordt duurder, alles is onzeker. In deze context moet de overheid leiderschap tonen; de transities in goede banen leiden. Het welslagen daarvan staat of valt met een garantie op bestaanszekerheid zodat inwoners ervan op aan kunnen dat de overheid niemand door het ijs laat zakken in deze lastige tijd.
Bestaanszekerheid is bij uitstek een thema voor gemeenten om een grote rol in te nemen. Coevorden doet dit al met een tastbare maatregel voor inwoners en met een pleidooi voor een Wet op bestaanszekerheid. De gemeenteraad stelt een maatwerkfonds in voor inwoners die in financiële problemen zijn geraakt door de prijsstijgingen. De gemeente springt bij wanneer mensen door onvermijdelijke vaste lasten te weinig geld overhouden om van te leven.

De optelsom van crises vraagt om een overheid die zekerheid biedt

Het begrip bestaanszekerheid is breder dan bijstand en baanzekerheid. Het betreft ook de zekerheid van zorg, wonen en ontwikkeling. Achter elke voordeur betekent bestaanszekerheid iets anders, voor de één is het een nijpende woonsituatie, voor de ander een vastgelopen schoolcarrière. Daarom kunnen gemeenten bij uitstek verschil maken. Een Wet op bestaanszekerheid zou uitzicht geven op zorgplicht per casus. Vanzelfsprekend is er veel uit te werken aan dit idee. Hoe definieer je bestaanszekerheid? Hoever strekt precies de zorgplicht en hoeveel geld hoort daarbij? Een bijstandsuitkering is te beprijzen, maar hoe doe je dat met woonzekerheid of een ontwikkelgarantie? Toch heeft een basisregeling voor bestaanszekerheid het potentieel om inwoners die het nodig hebben beter te helpen.
De optelsom van crises vraagt om een overheid die zekerheid biedt. Ook om het draagvlak voor de transformaties te vergroten. Inwoners accepteren ingrijpende veranderingen alleen als ze rechtvaardig zijn, en als ze de zekerheid hebben financieel overeind te blijven. Bovendien bevorderen bestaande deelregelingen, zoals het energieplafond, niet de omslag naar een ander energiestelsel.
Bestaanszekerheid is, vind ik, het eerste en belangrijkste thema waarop gemeenten het initiatief kunnen nemen. Soms vragen bestuurders zich af of dit onderwerp niet te politiek is voor de VNG. Het antwoord staat in artikel 20 van de Grondwet: ‘De bestaanszekerheid der bevolking en spreiding van welvaart zijn voorwerp van zorg der overheid.’ Daar is geen woord Spaans bij, het is een heldere en actuele opdracht met een enorm belang voor elke burger.