Arbeidsmigranten kampen door slechte werk- en leefomstandigheden vaak met gezondheidsproblemen, maar ze melden zich niet snel ziek. Onder meer uit angst om hun baan te verliezen blijven mensen lang rondlopen met fysieke en mentale klachten. Onderzoeksbureau Pharos deed onderzoek en bracht daarover het rapport ‘Zorg(en) voor arbeidsmigranten’ uit. VNG Naleving ging in gesprek met Elize Smal, senior adviseur Gezondheid Vluchtelingen en Migranten bij Pharos, over de conclusies. 

Arbeidsmigranten zijn kwetsbaar

Elize Smal geeft aan: ‘Het belangrijkste beeld dat naar voren komt is dat arbeidsmigranten meer gezondheidsrisico’s lopen. Terwijl er voor arbeidsmigranten ook veel drempels zijn tot goede zorg en ondersteuning. Dat maakt hen extra kwetsbaar.’ Zo durven, kunnen of willen zij zich niet altijd ziekmelden. Ze kunnen bijvoorbeeld simpelweg het inkomen niet missen, worden door hun werkgever onder druk gezet om aan het werk te blijven, of zijn bang te worden ontslagen na een ziekmelding. Niet of te laat naar de dokter gaan, leidt tot verergering van gezondheidsklachten. 

Goede informatievoorziening

Een goede informatievoorziening is bepalend. Daarmee kunnen gemeenten mensen wegwijs maken in de samenleving en kenbaar maken hoe en waar zij hulp kunnen krijgen voor hun gezondheidsproblemen. Juist arbeidsmigranten die de Nederlandse of Engelse taal niet beheersen en laaggeschoold werk doen, hebben vaak geen informatie ontvangen over de gezondheidszorg en weten ook niet waar zij deze informatie kunnen vinden. Social media en online fora zijn een belangrijke bron van informatie, maar deze informatie blijkt niet altijd correct. Taal is de belangrijkste barrière, zowel voor het vinden van informatie als voor het krijgen van toegang tot zorg. Voor veel arbeidsmigranten is informatie over de zorg in eigen taal dan ook heel belangrijk. 

Slechte werk- en leefomstandigheden

Wanneer arbeidsmigranten in Nederland aankomen, verkeren de meesten van hen (75%) in goede gezondheid. De woon- en werkomstandigheden hebben echter een negatieve impact op de gezondheid van deze werknemers. 'Veel arbeidsmigranten doen zwaar werk én werken onder slechte omstandigheden. Dit zorgt ervoor dat zij meer kans lopen op fysieke en mentale klachten. We spraken mensen die zich letterlijk kapot werkten, maar niet naar de dokter durfden. Dat maakt wel indruk. Tegelijkertijd weten zij niet altijd goed de weg te vinden naar zorg of ondersteuning bij problemen. Klachten kunnen dan verergeren, met alle gevolgen van dien. Ook voor zorgverleners is het soms lastig om passende hulp te bieden. Bijvoorbeeld door de taalbarrière of doordat zij mensen maar kort zien, waardoor zij de (medische) achtergrond niet goed kennen’, aldus Smal.

Problemen treffen ook partners en kinderen

De problematiek beperkt zich niet tot de arbeidsmigranten, maar treft soms hele gezinnen. Professionals van welzijns- en zelforganisaties signaleren dat ouders veel opvoedvragen hebben. Dikwijls wordt er niet bij gemeenten aangeklopt voor hulp en ondersteuning. Dit betekent niet dat de behoefte er niet is, maar is vaak een teken dat ze niet weten waar ze terecht kunnen voor hulp. Smal vertelt: ‘We zien relatief veel gezinnen die in een lastige situatie leven. Bijvoorbeeld eenoudergezinnen, of een van de partners die heen en weer reist. Doordat ouders vaak hard en veel werken blijft er minder tijd en aandacht over voor gezinsleden. Iedereen wil het beste voor zijn kind, maar we zien dat arbeidsmigranten meer kans lopen om te maken te krijgen met chronische stress, door de onzekere situatie, geld- of gezondheidsproblemen. Dat heeft zijn weerslag op het hele gezin. Daar komt bij dat niet alle ouders de weg naar school, of ondersteuning bij de opvoeding weten te vinden.’ Dit kan veranderen door meer en betere voorlichting op het gebied van gezondheid, opvoeding.

Adviezen om gezondheid en zorg arbeidsmigranten te verbeteren

Momenteel worden er stappen gezet om de aanbevelingen van het Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten onder leiding van Emile Roemer uit te voeren. De verbeteringen op het gebied van registratie, certificering van uitzendbureaus en controles en handhaving op arbeids- en woonomstandigheden zullen zeker ook een positief effect hebben op de gezondheid en toegang tot zorg. Maar er is meer nodig. Om de zorg en ondersteuning voor arbeidsmigranten te verbeteren, en daarmee te zorgen voor een betere gezondheid en een duurzame inzetbaarheid, doet Pharos in het rapport 8 aanbevelingen:

1. Zet gezondheid actief op de agenda en zorg dat stakeholders hun verantwoordelijkheid nemen. Maak heldere afspraken met alle partners op het terrein van preventie, zorg en ondersteuning en los samen met hen knelpunten op. Stimuleer het beter organiseren van bedrijfsgezondheidszorg bij uitzendbureaus en werkgevers, zodat arbeidsmigranten ook toegang hebben tot de bedrijfsarts.
2. Investeer in preventie. Vanwege de verhoogde gezondheidsrisico’s van arbeidsmigranten is het extra belangrijk dat mensen wegwijs zijn in onze samenleving, het systeem van preventie en zorg en zorgverzekeringen. Zorg dat daklozen ondersteuning krijgen en toegang tot de daklozenopvang. 
3. Bied meer voorlichting op het terrein van gezondheid en opvoeding. Differentieer tussen groepen die hier tijdelijk zijn en groepen die zich hier (willen) vestigen. 
4. Stimuleer, bij de mensen die in Nederland blijven, integratie en taalbeheersing. Dat draagt immers ook bij aan het voorkomen van gezondheidsachterstanden. 
5. Werk samen met en ondersteun organisaties en sleutelpersonen die nu al veel betekenen voor arbeidsmigranten. Geef arbeidsmigranten zelf een actieve rol bij initiatieven rondom hun gezondheid, voorlichting en participatie. 
6. Investeer in de deskundigheid van professionals in zorg en welzijn, zodat zij weten wat er speelt bij deze groep op het gebied van gezondheidsrisico’s, gezondheidsbeleving en hulpzoekgedrag. Meer begrip voor de omstandigheden en verwachtingen van arbeidsmigranten kan bijdragen aan meer passende zorg. Het is van belang dat zorgverleners de regeling voor onverzekerden kennen en daar gebruik van maken. 
7. Zorg dat er gebruik wordt gemaakt van tolken totdat mensen de taal zelf voldoende beheersen. 
8. Bied gemeenten en lokale partners advies en ondersteuning op maat en zorg landelijk en lokaal voor een goede kennisdeling.

Hoe nu verder?

‘We blijven ons de komende tijd inzetten voor betere zorg en ondersteuning van arbeidsmigranten. Dat doen we door samen te werken met bijvoorbeeld overheden, werkgevers en zorg- en welzijnsorganisaties. En door samen op te trekken met het VNG ondersteuningsteam Arbeidsmigranten. Zij horen wat de behoeften zijn van gemeenten aan ondersteuning. Ook als het gaat om zorg en gezondheid voor deze groep. Wij kunnen kennis en goede voorbeelden uit het land delen en willen ervoor zorgen dat er naast huisvesting en leefbaarheid, ook aandacht is voor gezondheid. Samen met het VNG-ondersteuningsteam denken we graag mee over het hoe’, besluit Elize.

Meer informatie

• Volledige rapport: Zorg(en) voor arbeidsmigranten (Pharos.nl)