Sinds de decentralisaties in 2015 hebben gemeenten een enorme opgave in het sociaal domein. Den Haan ziet hun worsteling. ‘Als je ziet wat gemeenten op hun bord hebben gekregen, dan is het helemaal niet zo gek gelopen. Over het algemeen hebben gemeenten hun nieuwe taken voortvarend opgepakt en in sommige gemeenten gaat dat zelfs heel goed. Aan de andere kant zie ik ook gemeenten die echt efficiënter zouden moeten werken. Als er één terrein is waar verbetering mogelijk is, dan is het de uitvoering. Die laat te wensen over.’ Volgens Den Haan is het Rijk tekortgeschoten. ‘Er is te veel over de schutting gegooid. We hadden meer kaders moeten geven, dat staat ook in ons verkiezingsprogramma. Niet om beleidsvrijheid in te perken, maar om houvast te bieden. Nu moet elke gemeente opnieuw het wiel uitvinden.’

Volgens Den Haan zou de VNG daar een cruciale rol in moeten spelen. Maar ze is ook kritisch op de koepelorganisatie van gemeenten. ‘In het verleden wilde de ANBO graag samenwerken met gemeenten, maar de VNG kwam op ons over als een onneembare vesting. We kregen de indruk dat gemeenten toch vooral eilandjes zijn, en dat het aan centrale regie ontbreekt. In mijn rol als lijsttrekker van 50Plus zou ik die relatie opnieuw willen bekrachtigen.’

Als je gemeenten verantwoordelijkheden geeft, dan moet daar voldoende geld tegenover staan, vindt 50Plus. De partij wil dan ook niet alleen voldoende geld voor het sociaal domein, maar wil het geld ook oormerken en verantwoording vragen aan gemeenten. Waar is het geld voor nodig en wordt het daar ook werkelijk aan besteed? 

Inzichtelijk

Den Haan: ‘Het gemeentefonds is nu één grote pot geld. Daar moeten postjes in worden aangebracht. Kijk bijvoorbeeld naar woningaanpassingen. Dit is de afgelopen jaren heel weinig gebeurd, terwijl we daarmee een hoop zorgkosten zouden kunnen voorkomen. Als je inzichtelijk maakt waar het geld voor nodig is en waar het naartoe gaat, kun je betere keuzes maken. Ik zie echter onvoldoende kennis en expertise bij medewerkers van gemeenten.’

Ook over een ander financieel onderwerp, het abonnementstarief in de Wmo, heeft 50Plus een duidelijke mening: dat moet van tafel. ‘Toen het abonnementstarief door het kabinet werd voorgesteld, heb ik de minister gevraagd of hij gek was geworden. Ik begrijp de frustratie van gemeenten volledig. Als inwoners de huishoudelijke hulp zelf kunnen betalen, dan moeten ze dat ook zelf doen.’

En ook de opschalingskorting is een regeling die 50Plus liever ziet verdwijnen. Den Haan: ‘Als je niet opschaalt, kun je ook niet korten. Gemeenten hebben al een ongelofelijke klus te klaren. Die korting is onredelijk.’

We kregen de indruk dat gemeenten toch vooral eilandjes zijn

Autonomie

De VNG heeft het initiatief genomen voor een Wet op het decentraal bestuur. Doel is de autonomie van gemeenten te versterken. Den Haan begrijpt die behoefte, maar benadrukt dat de autonomie vooral op de uitvoering zou moeten zitten. ‘Kijk naar de woonvisie. Ongeveer zestig procent van de gemeenten heeft een woonvisie en maar veertig procent voert die daadwerkelijk uit. Wij vinden dat élke gemeente een woon-leefvisie zou moeten hebben. Autonomie mag niet betekenen dat gemeenten dan maar zelf beslissen wat ze wel of niet oppakken. Als je in Den Haag zit, heb je een politieke scope van vier jaar. Maar voor de gemeentelijke uitvoering is een looptijd nodig van wel twintig jaar. Rijk en gemeenten zouden samen moeten kijken of het systeem wel goed functioneert.’

Goed ouder worden, begint met goed wonen. Dat is een van de belangrijkste uitgangspunten van de verkiezingsinzet van 50Plus. Den Haan: ‘Als je ouderenhuisvesting niet goed regelt, kan de jeugd niet goed doorstromen. De ANBO heeft hier in het verleden onderzoek naar gedaan. Mensen willen wel verhuizen, maar ze willen ook in hun eigen sociale context blijven wonen, en niet ondergebracht worden in een verzorgingstehuis. Vaak wordt gezegd dat we meer woningen nodig hebben aan de voorkant, voor starters. Maar je zou juist woningen moeten creëren voor ouderen. Dat kunnen ook mooie, tijdelijke woningen zijn, om de piek van de vergrijzing op te vangen.’

Uitvoering

Voor de mensen die de overheid het hardst nodig hebben, is het vaak het minst goed geregeld. Het streven is om mensen bij te staan. Dat lukt niet altijd, en goede bedoelingen verzanden dan in complexe bureaucratie en overmatige regelgeving. Den Haan: ‘Het is schrijnend om te zien hoe het soms mis kan gaan. En dat niet alleen. Ik denk dat het ook duurder is voor de samenleving wanneer mensen van het kastje naar de muur worden gestuurd. Het is dus financieel ook gunstiger als we het beter regelen, en dat kunnen we ook. Dat betekent wel dat je als gemeente soms ook moet durven afwijken van de regeltjes, zodat je kunt doen wat nodig is voor een gezin. Dat vraagt ook wat van de lokale politici. Je moet niet in de gemeenteraad gaan zitten als je je mond niet open durft te doen.’