Vorig week kwam het demissionaire kabinet in de Voorjaarsnota met een reeks maatregelen gedeeltelijk tegemoet aan de zorgen van gemeenten over financiën vanaf 2026. Door een samenloop van maatregelen, zoals de opschalingskorting, zouden gemeenten geconfronteerd worden met een korting van drie miljard euro. In de Voorjaarsnota wordt dat ravijn nu ietwat gedempt: in 2026 komt er in totaal 750 miljoen euro bij, een bedrag dat oploopt tot 975 miljoen in 2029. Het kabinet vraagt hiervoor wel een prijs. In 2025 wordt het gemeentefonds eenmalig 675 miljoen euro lager vastgesteld. 
De Haagse wethouder Saskia Bruines (D66) is voorzitter van de commissie Financiën van de VNG. Ze is ondanks ‘2025’ gematigd tevreden over de uitkomsten van de Voorjaarsnota. ‘Ik ben een positief mens, dus ik zie het glas als halfvol’, reageert ze. ‘Maar we zijn er nog niet, en we gaan niet achteroverleunen.’

Opschalingskorting
Die voorzichtige tevredenheid vloeit voort uit het feit dat Rutte-IV op de valreep onder meer de opschalingskorting afschaft. Dat is een lang gekoesterde wens van de gemeenten. Ook gaat de nieuwe financieringssystematiek, aan de hand van de ontwikkeling van het bruto binnenlands product (bbp), in 2024 in. Die systematiek vervangt de bestaande trap-op-trap-af-benadering en moet leiden tot een stabieler en beter voorspelbaar accres, waarbij de gerealiseerde uitgaven van het rijk niet langer van invloed zijn op de hoogte van het gemeentefonds. Die nieuwe rekenmethode leidt in de eerste jaren tot een lager gemeentefonds dan wanneer de oude berekeningswijze wordt gehanteerd. In de jaren tot en met 2029 heeft het kabinet daarom compensatie ingebouwd.
Waar gemeenten ook content mee zijn, zijn de aanvullende afspraken voor de Wmo. De zorgkosten stijger gemiddeld harder dan het bbp, waardoor ze zonder maatregelen een steeds grotere hap uit het gemeentefonds zouden nemen, zegt Bruines. ‘Het is belangrijk dat we dat apart bekijken.’ Afgesproken is dat rijk en gemeenten in juni het gesprek over de uitwerking daarvan aangaan. Het kabinet reserveert een bedrag, oplopend tot 300 miljoen euro in 2029, om die kosten op te vangen. Bruines: ‘Het is mooi dat hiernaar gekeken wordt, want dit was een heel grote zorg van gemeenten.’

Pijnpunten
Tot zover de positieve punten. Pijnpunten zijn er ook. Het ravijn wordt vanaf 2026 weliswaar iets minder diep, maar er staat nog altijd een korting van ruim twee miljard euro in de boeken. En voor 2025 staat er ineens een nieuwe, eenmalige korting van 675 miljoen euro ingeboekt. De nieuwe bbp-systematiek zou leiden tot een afname van 1,3 miljard euro in 2025, maar het kabinet compenseert dat maar voor de helft.
‘Dat is het zure van dit verhaal’, zegt Bruines. ‘Het is ook moeilijk uit te leggen. Er zit geen logica achter, anders dan dat het kabinet in het totaalplaatje van de Voorjaarsnota niet hoger wilde uitkomen. Maar goed, het is onderdeel van het pakket.’ Is dat wat in de Tweede Kamer inmiddels ‘een meloen doorslikken’ heet? ‘Ja, zo voelt dat wel.’

Ik ga uit van een goede samenwerking met een nieuw kabinet
 

De nieuwe incidentele korting kan gemeenten die al in financiële problemen verkeren, verder over de rand duwen, waarschuwt de VNG. Gemeenten willen daarom met de provincies, die toezicht houden op de lokale begrotingen, in gesprek over de manier hoe moet worden omgegaan met de eenjarige korting. Het is niet de bedoeling dat gemeenten door ‘2025’ onder preventief toezicht worden geplaatst, zegt Bruines.
De afgelopen maanden voerde de VNG talloze en intensieve gesprekken met het rijk over de financiën, zegt ze. ‘Ik zie dat onze gesprekspartners de zorgen van gemeenten erkennen. Maar er moeten echt nog stappen worden gezet om als één overheid te werken. Gemeenten moeten niet het uitvoeringsloket van het rijk zijn, die veel taken moeten uitvoeren met net te weinig geld.’

Nieuw kabinet
Over het doel is iedereen het wel eens, ziet Bruines: taken en middelen moeten in balans zijn. Maar wat dat precies betekent, is voer voor discussie. Het maakt de discussie over de resterende korting op het gemeentefonds van twee miljard euro complex. Krijgen gemeenten er meer geld bij? Of gaan ze taken teruggeven aan het rijk, zoals werd opgeroepen in de ledenvergadering van de VNG van vorig jaar? De VNG is voorzichtig met dat laatste, want taken teruggeven betekent niet automatisch dat de financiële problemen van gemeenten zijn opgelost.
Daar komt bij dat in Den Haag al maanden wordt onderhandeld over een nieuw kabinet, dat naar verwachting zo’n 17 miljard euro moet bezuinigen. Krijgen gemeenten dan alsnog een bezuiniging opgelegd, in plaats van dat ze er twee miljard bij krijgen? Bruines: ‘Ik ga uit van een goede samenwerking met een nieuw kabinet, om een volgende stap te zetten en zo echt een goed evenwicht te krijgen tussen taken en middelen.’