In de middeleeuwen ging het over de pest, tijdens corona waren het de samenzweringstheorieën en door de oorlog in Gaza is er weer een groep antisemieten die denkt ongestraft met antisemitisme aan de haal te kunnen. Antisemitisme komt vanuit de krochten van de samenleving, zegt Eddo Verdoner, de Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding (NCAB). ‘Het is van alle tijden en het verandert van vorm al naargelang de crisis die zich voordoet in de samenleving.’
Het aantal antisemitische incidenten in Nederland nam in 2023 met 245 procent toe ten opzichte van het jaar daarvoor. ‘Dat heeft vooral te maken met het feit dat er al een vruchtbare voedingsbodem bestaat.’

Waar is de impact het grootst? 
Verdoner: ‘Vooral op de scholen. Ik kom op bijeenkomsten waar ik de verhalen hoor van huilende ouders die hun kinderen thuishouden omdat ze op school worden bedreigd of aangevallen. Kinderen die weken niet meer naar school gaan of zelfs van school veranderen omdat het niet langer gaat. Scholen die met de handen in het haar zitten en niet weten wat ze moeten doen. De impact is enorm. De school moet voor kinderen een veilige plek zijn, het is je blik op de wereld, de plek waar je je ontwikkelt. We zien dit soort problemen helaas overal in het land.’

Wat doet u hieraan? 
‘Als de spanning in het Midden-Oosten groeit, neemt ook hier bij ons het antisemitisme steevast toe. Na de aanslagen van Hamas van 7 oktober en de reactie daarop van Israël hebben we direct actie ondernomen. In samenwerking met de PO-Raad, de sectorvereniging voor het primair onderwijs, is een brief naar scholen gestuurd over hoe om te gaan met antisemitisme. Het is belangrijk dat scholen direct ingrijpen en niet aan de zijlijn blijven staan en alleen maar zeggen hoe ingewikkeld het is. Vaak denken scholen dat ze daarmee een kant kiezen in het conflict. Dat is natuurlijk niet zo. Antisemitisme is te allen tijde fout en moet altijd worden bestreden. Als je als leerkracht en als school niet ingrijpt, lopen leerlingen gevaar. En dat geldt natuurlijk ook voor gemeenten.’

Antisemitische leuzen zijn uiteraard altijd fout

Welke rol kunnen gemeenten spelen in het bestrijden van antisemitisme? 
‘Als zich in een gemeente iets voordoet, gebeurt er vaak veel tegelijk. Bewoners vragen om actie van de burgemeester, soms is ook de pers aangehaakt. De burgemeester moet dan snel reageren. Hoe dat gebeurt, verschilt uiteraard per gemeente. Na de aanval op 7 oktober organiseerden sommige gemeenten bijeenkomsten waar mensen vragen konden stellen, hun zorgen uitten en met elkaar en met de burgemeester in gesprek gingen over wat er aan de hand is en hoe dat z’n weerslag heeft op hun eigen leven. Regelmatig ook met de politie erbij.
‘Dat is een goede aanpak, die mensen een hart onder de riem kan steken. Als NCAB worden wij ook regelmatig gebeld door burgemeesters die advies vragen als zo’n incident zich voordoet, bijvoorbeeld in het voetbal. Over hoe ze moeten reageren en hoe ze er het best mee om kunnen gaan. Wij zien graag dat burgemeesters een grotere rol pakken in het bestrijden van antisemitisme in de samenleving. In het voetbal, op straat, overal.’

Wat adviseert u gemeenten in de aanloop naar 4 en 5 mei? 
‘Het demonstratierecht is bijkans heilig. Maar herdenken is ook een recht. In 2018 wilde iemand demonstreren bij de dodenherdenking in Amsterdam, een “lawaaidemonstratie”. De burgemeester stak daar toen een stokje voor. De demonstrant ging in beroep maar de Hoge Raad stelde de burgemeester in het gelijk. De demonstrant mocht de herdenking niet zomaar verstoren.
‘Het handhaven van die verschillende rechten en het garanderen van de veiligheid is echt een verantwoordelijkheid van de gemeente. Dat handhaven kan overigens best ingewikkeld zijn. Antisemitische leuzen zijn uiteraard altijd fout. Het spreekt voor zich dat je dan optreedt, al gebeurt dat niet altijd. Maar het herkennen van antisemitisme is in sommige gevallen niet eenvoudig. Kritiek op wat Israël doet, is niet antisemitisch. Antisemitische uitingen, ook als ze gedaan worden tijdens zo’n demonstratie, zijn dat wel. Dat moet je wél kunnen herkennen. En ook daar ligt een rol voor de gemeente.’