Als kwartiermaker bracht Ed Nijpels in mei vorig jaar in beeld hoe op Bonaire een klimaattafel kan worden georganiseerd en waar deze zich vooral mee bezig zou moeten houden. Nu constateert hij dat er, ondanks dat de tijd dringt, weinig beweging in het onderwerp zit. Er is zelfs nog geen voorzitter van zo’n klimaattafel gevonden. 
In zijn advies Het is nooit te laat schreef Nijpels dat Bonaire uiterst kwetsbaar is voor de gevolgen van klimaatverandering, zoals overstromingen, hevige regenval of langdurige hitte. Nu al zijn de gevolgen zichtbaar, onder meer in de vorm van verdwijnend koraal en zware regenbuien.
De tijd dringt, stelde Nijpels. Zijn waarschuwing lag in de lijn van de uitkomsten van een onderzoek dat in 2022 op verzoek van Greenpeace was uitgevoerd door de Vrije Universiteit Amsterdam. Een vijfde van het eiland dreigt, volgens dat onderzoek, aan het einde van de eeuw te worden opgeslokt door de zee.
Inmiddels loopt er een rechtszaak van Greenpeace en een aantal inwoners van Bonaire tegen de Staat der Nederlanden, omdat die laatste te weinig zou doen om de eilandbewoners te beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering.
In een reactie op Nijpels’ advies schreef staatssecretaris Alexandra van Huffelen (Koninkrijksrelaties) dat er al het nodige gebeurt op Bonaire en de beide andere openbare lichamen (‘bijzondere gemeenten’) Saba en Sint Eustatius. Zo heeft het KNMI klimaatscenario’s uitgebracht, wordt er gewerkt aan een Klimaateffectatlas voor Caribisch Nederland en is er geld vrijgemaakt voor klimaatadaptatieprojecten. Ook zijn volgens Van Huffelen grote stappen gezet op het gebied van verduurzaming, door onder meer de aanleg van zonneweides en windparken. Ten slotte wil het kabinet dat er voor elk van de drie eilanden nog dit jaar een klimaatplan wordt opgesteld, samen met de eilandbewoners. Van Huffelen: ‘Het is nooit te laat, zoals de heer Nijpels zo treffend stelt, maar het is ook hoog tijd.’

Het kabinet omarmt uw advies bijna volledig. Dat is toch goed nieuws?
‘Ik heb geadviseerd dat een klimaattafel zich zou moeten bezighouden met twee agenda’s, een voor klimaatmitigatie en een voor klimaatadaptatie. Dat neemt het kabinet over. Mitigatie is relatief simpel. In 2025 wordt 80 procent van de elektriciteit op Bonaire duurzaam opgewekt, dan is er nog maar 20 procent te gaan. 
'Adaptatie is veel ingewikkelder, dat vereist organisatie- en uitvoeringskracht, het stellen van prioriteiten, handhaving en coördinatie van wetenschappelijk onderzoek. Daarvan is nu geen sprake en daar gaat het kabinet nauwelijks op in.’

U schreef ook dat het ontbreekt aan coördinatie van wetenschappelijk onderzoek.
‘Er wordt heel veel onderzocht, maar de kennis is versnipperd en dat is niet goed voor een goed adaptatiebeleid. Want hoe gaat het nu? Iemand gaat op vakantie naar Bonaire, raakt in gesprek met een inwoner die zegt: we hebben hier een groot probleem. Dan zegt die toerist: ik heb een oom die bij het waterschap werkt, misschien kan hij iets betekenen. Vervolgens komt dat waterschap naar Bonaire met een plan. Goedbedoeld, maar het is het zoveelste plan en er gebeurt vervolgens niks mee. Dat werkt niet, je moet een bureau hebben dat dat gaat uitvoeren.’

Maar een onderzoek kan wel iets in gang zetten. Het VU-rapport van Greenpeace maakte veel los.
‘Toen ik minister was, zei ik weleens dat de milieubeweging mijn grootste vriend was, want als ik die druk niet had kon ik veel minder voor elkaar krijgen. Ik was heel blij met dit onderzoek, het heeft zeker bijgedragen aan de kracht van de boodschap dat er snel iets moet gebeuren op Bonaire en de andere eilanden. Het is heel opvallend dat iedereen daarvan overtuigd is, maar het komt er maar niet van. Neem de omgang met de loslopende geiten. Dat zijn er op Bonaire zo’n 32.000. Ze vreten alles op, wat zorgt voor een geweldige erosie. Het zwaar vervuilde water loopt rechtstreeks de zee in en vormt een ernstige bedreiging voor het koraal en de mangrovebossen.
‘Iedereen ziet dat die geiten niet goed zijn voor het eiland, maar ze vinden ook dat ze erbij horen. Het is volstrekt helder dat hun aantal rigoureus moet worden teruggebracht. Maar als je dat zegt, krijg je te horen dat het heel ingewikkeld is, want je moet het “organiseren”. Dan denk ik: laat een paar experts van Staatsbosbeheer of Natuurmonumenten overkomen, die weten daar wel raad mee. Saba heeft het goed aangepakt, daar kreeg je 75 dollar per ingeleverde geitenkop en is het aantal teruggebracht van 5000 naar 1500. Het kan dus wel.’

Iedereen vindt dat er iets moet gebeuren, maar het komt er maar niet van

U was door het kabinet gevraagd als kwartiermaker, om de organisatie van een klimaattafel voor te bereiden. Daar heeft u zich niet toe beperkt.
‘Voor een goed klimaatbeleid moet je ook andere dingen op orde hebben. Handhaving bijvoorbeeld, er moet op worden toegezien dat water wordt afgevoerd door een riolering, of dat er niet meer cruiseschepen tegelijkertijd aanleggen dan is toegestaan. Bonaire blijkt op dat gebied hopeloos achter te lopen. Ik heb me verbaasd over de ontwapenende eerlijkheid waarmee handhavers zeiden dat ze geen bekeuringen uitdeelden omdat ze dan de familiebarbecue wel konden vergeten.’

Het kabinet heeft op uw advies ook gesproken met de Deltacommissaris en wat hij voor de eilanden kan betekenen.
‘In de Kamer zei minister Mark Harbers van Infrastructuur en Waterstaat dat hij de kennis en expertise van de Deltacommissaris wil gebruiken. Maar in het algemeen zie je dat het departement de rol van de Deltacommissaris in het waterbeleid juist wil terugdringen en zelf leidend wil blijven. Voor de coördinatie van het beleid en het wetenschappelijk onderzoek zou het goed zijn als de Deltacommissaris een eigen bureau op het eiland krijgt, omdat op Bonaire zelf daarvoor de mankracht ontbreekt. En we moeten ook niet de mankracht van de departementen ernaartoe brengen.’

De departementen lopen de deur nu plat op de eilanden. Dat werkt dus niet?
‘Er is daar sprake van een invasie van bestuurlijk Nederland. Toen ik daar was, kwam ik twee hoge ambtenaren van verschillende departementen tegen, de baas van de politie was er, Kamerleden. Ik deed de deur van het kantoor van de gezaghebber open en sloeg bijna Thom de Graaf omver, de vicepresident van de Raad van State, en als kers op de taart een week later het koninklijk paar met weer een hele rits ambtenaren. Er moet een eind komen aan die bestuurlijke drukte. Iedereen doet z’n best, iedereen die er een keer is geweest, is verliefd en wil er nóg een keer naartoe. De eilanden worden omgeven door een zee aan goede bestuurlijke bedoelingen, maar je moet wel een kapitein hebben die de juiste koers houdt. Eigenlijk zou niemand er meer naartoe moeten gaan, behalve de staatssecretaris. Iedereen die een boodschap heeft, geeft die maar aan haar mee.

Als je de eilanden bijzondere gemeenten noemt, behandel ze dan ook zo

‘Als je de eilanden bijzondere gemeenten noemt, behandel ze dan ook zo. Hier komen departementen ook niet bij gemeenten over de vloer. Mijn advies is om er een provincie tussen te zetten. Dat voorkomt veel bestuurlijke drukte en hoofdpijn bij de departementen, die provincie kan dan de contacten met het rijk onderhouden. Dat idee is al eens eerder geopperd – en afgeschoten. Stiekem vinden al die departementen het wel leuk om iets met de eilanden te doen, maar het werkt natuurlijk niet optimaal. Het leidt tot een stroom van overleggen, Kamervragen en reisbewegingen. BZK moet coördinerend blijven, maar zo’n provincie kan doen wat nu zeven departementen doen.’

Op dit onderdeel van uw advies heeft het kabinet niet gereageerd…
‘De vraag of provincies een rol moeten gaan spelen is van principiële aard en kennelijk durft niemand daar zijn vingers aan te branden, ook niet in de Kamer. Het ligt gevoelig, want het raakt aan de vraag of er in het verleden wel verstandige keuzes zijn gemaakt. De commissarissen van de Koning van Fryslân en Noord-Holland hebben tegenover mij hebben verklaard dat zij bereid zijn hun provincies een rol te laten spelen in de richting van de eilanden, maar verder blijft het ook vanuit de provincies oorverdovend stil. Maar dat bestuurlijk toerisme blijft zorgelijk, onproductief en ongewenst. Het vraagt om politieke moed om dat te doorbreken. Het is toch ondenkbaar dat zeven departementen zich bezighouden met eilandjes als Saba, met 2000 inwoners.’